დაძაბულობა რჩება კავკასიაში, განსაკუთრებით მთიან ყარაბაღში, სადაც პერიოდულად ხდება შეიარაღებული შეტაკებები სომხურ და აზერბაიჯანულ ძალებს შორის. მიუხედავად ზავისა, კონფლიქტი მოუგვარებელი რჩება და მხარეები კვლავ ადანაშაულებენ ერთმანეთს შეთანხმებების დარღვევაში. წინა პლანზე კონფლიქტის მიზეზი არის ეთნიკური კონფლიქტი და ტერიტორიული დავა, მაგრამ დამკვირვებელი ხშირად ვერ ამჩნევს იმ ეკონომიკურ ფაქტორებს რომლებიც ასევე მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ კონფლიქტის გაღვივებაში​.  :

1. რეგიონი მდიდარია ბუნებრივი რესურსებით , მათ შორის წიაღისეულით და წყლის რესურსებით . ამ რესურსებზე კონტროლს ორივე მხარისთვის სტრატეგიული მნიშვნელობა აქვს.
2. ყარაბაღსა და მიმდებარე ტერიტორიების გამოყენება სატრანსპორტო დერეფნების შექმნისთვის აზერბაიჯანისთვის ძელზე მნიშვნელოვანია ვინაიდან მოხდება ნახჩევანთან და თურქეთთან პირდაპირი დაკავშირება. ამან შესაძლოა მნიშვნელოვნად გაუმჯობესოს რეგიონში ეკონომიკური ინტეგრაცია და სავაჭრო ურთიერთობები .​
3. აზერბაიჯანი ისწრაფვის განავითაროს ინფრასტრუქტურა და ეკონომიკა დაბრუნებულ ტერიტორიებზე, რამაც შესაძლოა ხელი შეუწყოს ეკონომიკურ განვითარებასა და სტაბილურობას გრძელვადიან პერსპექტივაში პერსპექტივა .

თურქეთი, რუსეთი და ირანი მნიშვნელოვანი გარე მოთამაშეები არიან ამ კონფლიქტში, თუმცა საფრანგეთმა და შეერთებულმა შტატებმაც გამოიჩინეს მნიშვნელოვანი ინტერესი.

დასკვნა. სომხეთის მოსახლეობამ შეაფასა კონფლიქტის შედეგები როგორ ტრაგედია და დამარცხება. სომხეთმა დაკარგა მისი მთავარი მოკავშირე - რუსეთი. ეს შეასუსტებს მის პოზიციებს საერთაშორისო არენაზე. მაგალითად ირანი ეძებს აზერბაიჯანთან დაახლოების გზებს. სომხეთი იძულებულია ეძებოს ახალი მოკავშირეები. კონფლიქტი ეფუძნება არა მხოლოდ ტერიტორიულ პრეტენზიებს, არამედ ეკონომიკურ ინტერესებსაც.

საქართველოს, სირიის მსგავსად, მნიშვნელოვანი გეოპოლიტიკური მდებარეობა აქვს. იგი უზარმაზარი რეგიონისთვის, სადაც იყრის თავს რუსეთის, ჩინეთის, ირანის, თურქეთის და სხვა ქვეყნების ინტერესები. საქართველოში, 2024 წლის ბოლოს, მასშტაბური საპროტესტო აქციები იმართება, რომელიც მიზნად ისახავს მოქმედი ხელისუფლების დამხობას. კონფლიქტში მონაწილეობს, ერთი მხრივ, ოთხი ოპოზიციური პარტია, რომლებიც 2024 წელს გავიდნენ ქვეყნის პარლამენტში და, მეორე მხრივ, პარტია „ქართული ოცნება“, რომელსაც პარლამენტში მანდატების უმრავლესობა აქვს. ოპოზიციური პარტიების ლიდერებმა, ქვეყნის ყოფილი პრეზიდენტის ს.ზურაბიშვილის მხარდაჭერით, შეძლეს მოსახლეობის ნაწილის, მათ შორის ინტელიგენციისა და სტუდენტების ნაწილის თავის მხარეზე გადაბირება. შეერთებული შტატები და ევროკავშირის ქვეყნების უმეტესობა ღიად მონაწილეობს ოპოზიციის მხარდაჭერაში. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ოპოზიციური ძალების მხარდაჭერა ხორციელდება რეალური მიზნების ჩანაცვლებით მოგონილი საბაბებით:   2024 წლის 26 ოქტომბრის პარლამენტის არჩევნების პროცესის დაუდასტურებელი დარღვევების ლოზუნგით, უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის კანონის მიღების სასაცილო ბრალდებებით, ლგბტ პროპაგანდის შეზღუდვით, ევროკავშირში გაწევრიანების  პროცესზე აქტივობების შეჩერება 2028 წლამდე და, და ზოგიერთი სხვა პრეტენზიის გათვალისწინებით, საქართველოს უკანდახევა განვითარების დემოკრატიული გზიდან. ოპოზიციური მოძრაობის მხარეს არის არასამთავრობო ორგანიზაციების უმეტესობა [5], მათი თანამშრომლების და თანამშრომლების ოჯახის წევრები, ასევე საქართველოს კერძო უნივერსიტეტების ნაწილი. რამდენიმე დიპლომატმა, მათ შორის საქართველოს ელჩებმა ჩეხეთში, შეერთებულ შტატებში, ლიტვაში და ბულგარეთში, გადადგნენ პროტესტის ნიშნად. შინაგან საქმეთა სამინისტროს რამდენიმე მაღალჩინოსანმა თანამდებობა დატოვა.

ბოლო საპროტესტო აქციებში წინა პლანზე წამოიწია განმეორებითი საპარლამენტო არჩევნების მოთხოვნა, რადგან ოპოზიცია არ ცნობს 2024 წლის ოქტომბრის არჩევნებს ლეგიტიმურად. მათში მთლიანობაში ოპოზიციურმა პარტიებმა მოიპოვეს , კოალიცია ცვლილებისთვის : ხმების 10,92% (18 მანდატი), ერთობა - ნაციონალური მოძრაობა : ხმების 10,12% (17 მანდატი). ), ძლიერი საქართველო : ხმების 8,78% (14 მანდატი), გახარია - საქართველოსთვის : ხმების 7,76%. (12 მანდატი). დანარჩენმა პარტიებმა ხმების 5%-ზე ნაკლები მიიღეს და პარლამენტში ვერ შევიდნენ. ქართულმა ოცნებამ: ხმების 53,93%, 89 მანდატი მოიპოვა. არჩევნებს 42 ქვეყნის 529 წარმომადგენელი აკვირდებოდა. ითვლება, რომ არჩევნების ლეგიტიმაციის არბიტრი არის OSCE/ODIHR, რომელმაც 2024 წლის 20 დეკემბერს გამოაქვეყნა ჩატარებული არჩევნების ზოგადად დადებითი შეფასება[6]. თუმცა, საქართველოს ყოფილი პრეზიდენტი ს.ზურაბიშვილი აცხადებს, რომ ამ დოკუმენტში მოყვანილია ინფორმაცია არჩევნების გაყალბების შესახებ. ეს განცხადება არის დაპირისპირების გაგრძელების მოწოდება ნებისმიერ ვითარებაში და ეს დაპირისპირება უნდა დასრულდეს მოქმედი ხელისუფლების გადაყენებით, არჩევნების შედეგების გაუქმებით და რამდენჯერმე განმეორებითი არჩევნების ჩატარებით სანამ ოპოზიციური პარტიების კოალიცია საპარლამენტო უმრავლესობას არ მოიპოვებს. ამ განცხადებას ემატება მისი პრეზიდენტად დარჩენის სურვილი  ვადის ამოწურვის მიუხედავად. ამ აზრს იზიარებენ ოპოზიციური პარტიების წევრები და მრავალი არასამთავრობო ორგანიზაცია. იგივე იდეები ჩანერგილია ახალგაზრდებში და სამოქალაქო საზოგადოების იმ ფენებში, რომლებიც არ არიან მიდრეკილნი, ეზარებათ ან არ სურთ დამოუკიდებლად გააანალიზონ არსებული ფაქტები და გამოიტანონ საკუთარი არა ვინმეს მიერ დაწესებული დასკვნები. სავსებით აშკარაა, რომ ასეთი არაკონსტრუქციული პოზიცია საბოლოოდ გამოიწვევს მწვავე დაპირისპირებას, რომელიც შეიძლება გავრცელდეს სამოქალაქო საზოგადოებაზე, რაც გარე დაინტერესებული ძალების მხარდაჭერით გამოიწვევს შეიარაღებულ კონფლიქტს და, თუ გონივრული ლიდერები არ მოიძებნება, სამოქალაქო ომს ყველა შემდგომი შედეგით – მსხვერპლის, ნგრევის, ეკონომიკური კოლაფსის, სახელმწიფოებრიობის დაკარგვისა და ქვეყნის დაშლით დაინტერესებული ორგანიზაციებისა და ასოციაციების (მათ შორის უცხოეთის) წარმომადგენლების ხელისუფლებაში მოსვლის სახით. გულუბრყვილო მკითხველი შეიძლება უაზროდ ამტკიცებდეს, რომ ასეთი სცენარი შეუძლებელია, მაგრამ თუ გავიხსენებთ ახლო წარსულს, როცა აფხაზეთში ქართველებს ეზოებში ქათმებივით კლავდნენ, მათი თავებით ფეხბურთს თამაშობდნენ და ათი ათასობით ადამიანი უღელტეხილებით ფეხით გაიქცა და ამ საშინელ გზაზე ბევრმა სიცოცხლეს დაემშვიდობა - ამის წინასწარ არც არავის სჯეროდა.

დასკვნა.

შესაძლებელია მრავალი მაგალითის განხილვა, როდესაც გარე ძალები, მთელი მსოფლიოს მასშტაბით ქვეყნების რესურსების ხელში ჩაგდების მიზნით, ჰიბრიდული ომის მეთოდების გამოყენებით, ან თუნდაც პირდაპირი შეიარაღებული ინტერვენციის გამოყენებით, ცდილობდნენ ლეგიტიმურ ძალაუფლების განადგურებასა და შემდგომ შეცვლას. ამ თემატიკაზე ინფორმაციის ინტერნეტში მოძიება მარტივია. რამდენიმე მაგალითის მოკლე განხილვით ჩვენ დავრწმუნდით (დაინტერესებულ მკითხველს შეუძლია გადაამოწმოს მოცემული ფაქტები ინტერნეტის ღია წყაროებში), რომ კაცობრიობა შევიდა სწრაფი და ფართომასშტაბიანი გეოპოლიტიკური ცვლილებების პერიოდში, რაც ძირითადად გამოწვეულია ეკონომიკური მიზეზებით. კაცობრიობის სწრაფი ტექნოლოგიური განვითარების გამო, მოთხოვნა ბუნებრივ რესურსებზე სწრაფად იზრდება, სასტიკია კონკურენცია სავაჭრო ბაზრების ფლობისთვის. ეს მიზეზები გაძლიერდება და მონაწილეებს აგრესიისკენ უბიძგებს. ასეთ პირობებში, პატარა ქვეყნებმა, რომლებიც შეიძლება ადვილად და ბუნებრივად შეეწიროს სუპერსახელმწიფოების ინტერესებში, უნდა გამოიჩინონ მაქსიმალური პოლიტიკური მოქნილობა საგარეო ურთიერთობებში და ამავე დროს ყურადღებით დააკვირდნენ და აქტიურად აღკვეთონ გარე მოთამაშეების მავნე ქმედებები, რომლებიც მიმართულია ასეთ ქვეყნებში შიდა დესტაბილიზაციაზე. ამ ქვეყნების მოსახლეობას უნდა ჰქონდეს მუდმივი, ობიექტური და სანდო საინფორმაციო მხარდაჭერა მიმდინარე მოვლენების შესახებ. მოვლენების პრევენცია, რომლებიც საფრთხეს უქმნის სახელმწიფოს სტაბილურობას დამოკიდებულია უამრავ ფაქტორზე, რომელთა პროგნოზირება და კონტროლი ძალზე რთულია. ზოგიერთი თუმცა აშკარაა და მარტივი გამოსაყენებელი, როგორიცაა ძალისმიერი მეთოდები, არ არის ეფექტიანი გრძელვადიან პერსპექტივაში. სხვები, როგორიცაა მოსახლეობის ცნობიერების დონის ამაღლება, საჭიროებს სპეციალურ ტექნოლოგიებს, ამ სფეროში პროფესიონალურად მომზადებულ სპეციალისტებს (მაგალითად, უნივერსიტეტების ლექტორები ან მასმედიის წარმომადგენლები) და დროში იწელება. ცხადია, ისინი მუდმივად უნდა განხორციელდეს. არსებობს ფაქტორები, რომელთა კონტროლი თითქმის შეუძლებელია. მაგალითად, 2023 წლის ოქტომბრის მონაცემებით, საქართველომ მიიღო 27 ათასი ლტოლვილი უკრაინიდან (სინამდვილეში უფრო მეტი) რომლებმაც მიიღეს ჰუმანიტარული სტატუსი სწორედ დღევანდელი ხელისუფლების მხარდაჭერის წყალობით. და ბევრი მათგანი დღეს ოპოზიციის რიგებშია და მონაწილეობს დღევანდელი ხელისუფლების წინააღმდეგ მიმართულ ქმედებებში. ლოგიკურად უკრაინელების ამ ჯგუფის და მათი პრეზიდენტის ზელენსკის მიზნები აბსოლუტურად გასაგებია და უკრაინის პრეზიდენტი ამას არც მალავს- რაც უფრო მეტი ქვეყანა რაიმე ფორმით მონაწილეობას მიიღებს რუსეტთან ომში, მით უკეთესია. კიდევ ერთი მაგალითია – საქართველოში ოფიციალური ვიზიტით ჩამოსული ზოგიერთი ევროპარლამენტარის ოპოზიციის რიგებში ქუჩის საპროტესტო აქციებში მონაწილეობა. ასეთი ფაქტორები, რა თქმა უნდა, რთულად პროგნოზირებადია და მათი ნიველირება საკმაოდ რთული ამოცანაა. არის ფაქტორები, რომლებიც მოქცეულია შიდა უსაფრთხოების უწყებების კომპეტენციაში, რომლებიც ხელმძღვანელობენ არსებული კანონმდებლობითა და შიდა ინსტრუქციებით. ისინი ყურადღებას ამახვილებენ მათზე, ვისზეც მაჰათმა განდი ინდოეთის დამოუკიდებლობისა და სტაბილური განვითარების მნიშვნელობაზე საუბრებისას ხშირად მიუთითებდა: ”ყველაზე საშიში მტერი არ არის კოლონიზატორი და ოკუპანტი, არამედ შენი  თანამემამულე, რომელსაც „აჭმევს“ ოკუპანტი”.

[1] https://news.harvard.edu/gazette/story/2024/02/looking-at-causes-measuring-effects-of-israel-hamas-war/  

[2] https://www.focus-economics.com/blog/the-hamas-israel-conflict-economic-implications/

[3] https://www.cbc.ca/news/politics/natural-resources-ukraine-war-1.6467039

[4] https://www.businesstoday.in/latest/world/story/are-ukraines-vast-natural-resources-a-real-reason-behind-russias-invasion-323894-2022-02-25

[5]საქართველოში 32 ათასამდე არასამთავრობო ორგანიზაციაა რეგისტრირებული, მაგრამ მათგან დაახლოებით 3700 აქტიურად ფუნქციონირებს.

[6] https://www.osce.org/files/f/documents/1/6/584029.pdf