ახლო აღმოსავლეთი

ეს რეგიონი მსოფლიოში აშკარად ერთერთი ყველაზე „ცხელი“ წერტილია. ბოლო ათწლეულების განმავლობაში გაუთავებელმა ომებმა, რომელშიც მონაწილეობდა სახელმწიფოების დიდი რაოდენობა, მათ შორის ამ რეგიონის გარეთ განლაგებული, იმსხვერპლა ასი ათასობით ადამიანი, გამოიწვია ნგრევა, ჰუმანიტარული კრიზისი და დაავადებების გავრცელება. ლტოლვილების და დევნილების რაოდენობა აღწევს ათეულობით მილიონს.

ისტორიაში ჩაღრმავების გარეშე შეგვიძლია მივუთითოთ სერიოზულ სამხედრო დაპირისპირებაზე ისრაელსა და ჰამასს შორის. კონფლიქტი 2023 წლის ოქტომბერში ისრაელზე ჰამასის თავდასხმით დაიწყო, რამაც მნიშვნელოვანი მსხვერპლი და ნგრევა გამოიწვია. ისრაელმა უპასუხა ფართომასშტაბიანი საჰაერო დარტყმებით ღაზას სექტორზე, რამაც იმსხვერპლა მრავალი მშვიდობიანი მოქალაქე. ისრაელის უწყვეტმა თავდასხმებმა აიძულა თითქმის 2 მილიონი პალესტინელი დაეტოვებინა თავისი სახლები ღაზას სექტორში 2024 წლის განმავლობაში. ისრაელის ამ მიზანმიმართულ თავდასხმებს გაეროს სულ მცირე 220 პერსონალი შეეწირა. დაახლოებით 100 000 ლიბანელი იძულებით გადაადგილებულ იქნა ქვეყნის სამხრეთით მდებარე ტერიტორიაზე ისრაელის დაბომბვის გამო. იმავდროულად, დაახლოებით 63,000 ისრაელი იძულებით გადაადგილებულია ჩრდილოეთიდან ჰეზბოლას სარაკეტო თავდასხმების გამო. 2024 წელს ისრაელის შემოჭრისა და დაბომბვის ფონზე რამდენიმე დღეში 1 მილიონზე მეტმა ლიბანელმა დატოვა საცხოვრებელი ადგილები. ვითარება უკიდურესად დაძაბული რჩება და ექსპერტები აფრთხილებენ კონფლიქტის შემდგომი ესკალაციის შესაძლებლობას ირანის და სხვა მუსლიმური ქვეყნების მონაწილეობით.
ისრაელსა და არაბულ სამყაროს შორის დაპირისპირებაში, რომელშიც ირანი, აშშ, თურქეთი, ეგვიპტე, იორდანია, საუდის არაბეთი და არაბეთის გაერთიანებული საემიროები სხვადასხვა დონეზე აქტიურად არიან ჩართულნი, ისრაელის, როგორც სახელმწიფოს არსებობს საკითხის გარდა, ისახება ეკონომიკური მიზეზები:

• რესურსები და ვაჭრობა: ისეთი ბუნებრივი რესურსების კონტროლი, როგორიცაა წყალი და ნავთობი – მნიშვნელოვანი ფაქტორია. მაგალითად, რეგიონში წყლის რესურსებზე ხელმისაწვდომობა ხშირად დავის საგანია.[1]
• ეკონომიკური სანქციები და ბლოკადა: პალესტინასა და სხვა არაბულ ქვეყნებზე დაწესებული ეკონომიკური სანქციები და ბლოკადა მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს მათ ეკონომიკურ განვითარებასა და სტაბილურობაზე.[2]
• ინვესტიციები და ტურიზმი: კონფლიქტი უარყოფითად აისახება რეგიონში ინვესტიციებსა და ტურიზმზე. მაგალითად, ისრაელში რეზერვისტების მობილიზება და ძალადობის მუდმივი საფრთხე ამცირებს ქვეყნის მიმზიდველობას ინვესტორებისა და ტურისტებისთვის.
• გეოპოლიტიკური ალიანსები: ეკონომიკური ინტერესები ასევე გავლენას ახდენს გეოპოლიტიკური ალიანსების ჩამოყალიბებაზე. მაგალითად, გაუმჯობესებული ურთიერთობები ისრაელსა და ზოგიერთ არაბულ ქვეყანას შორის, როგორიცაა UAE და ბაჰრეინი, დაკავშირებულია თანამშრომლობის ეკონომიკურ სარგებელთან.

ისრაელში არის მნიშვნელოვანი შიდა პრობლემები, განსაკუთრებით მიმდინარე სამხედრო ოპერაციების კონტექსტში. შიდა ოპოზიციაში შედის სხვადასხვა პოლიტიკური პარტიები, სოციალური მოძრაობები და სამოქალაქო აქტივისტები, რომლებიც ეწინააღმდეგებიან ხელისუფლების პოლიტიკასა და სამხედრო ოპერაციების ჩატარებას. ეს ჯგუფები ხშირად აწყობენ საპროტესტო აქციებს და დემონსტრაციებს და აქტიურობენ საჯარო დებატებსა და მედიაში.

მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ისეთ დემოკრატიულ საზოგადოებაში, როგორიცაა ისრაელი, ოპოზიციისა და საჯარო დებატების არსებობა პოლიტიკური პროცესის ნორმალური და მნიშვნელოვანი ნაწილია. თუმცა, ისრაელის ხელისუფლება ზოგჯერ მიმართავს ძალის გამოყენებას შიდა ოპოზიციის ჩასახშობად, განსაკუთრებით საპროტესტო და დემონსტრაციების კონტექსტში. ეს ზომები შეიძლება მოიცავდეს დაპატიმრებებს, ძალის გამოყენებას მომიტინგეების დასაშლელად და ზეწოლის სხვა ფორმებს. მაგალითად, Amnesty International  აღნიშნავს ძალის გამოყენებას მშვიდობიანი პროტესტის ჩასახშობად. ზომები შეიძლება იყოს საკმაოდ მკაცრი, მათ შორის აქტივისტების დაკავება, ცრემლსადენი გაზისა და რეზინის ტყვიების გამოყენება. ზოგიერთ შემთხვევაში, ასევე დაფიქსირდა ადამიანის უფლებების დარღვევა, როგორიცაა ძალის გადაჭარბებული გამოყენება და სიტყვის თავისუფლების შეზღუდვა

სირიას აქვს საკუთარი ნავთობი, ბუნებრივი აირი და ფოსფატები . თუმცა, მისი მთავარი პრობლემა – მისი მნიშვნელოვანი სტრატეგიული გეოგრაფიული მდებარეობაა - მასზე შეიძლება გაატარონ გაზსადენები იაფი ნახშირწყალბადებით ყატარიდან ევროპაში. შემოთავაზებული იყო გაზსადენის რამდენიმე პროექტი, მაგალითად, ყატარიდან საუდის არაბეთის, იორდანიის და სირიის გავლით თურქეთამდე და შემდეგ ევროპაში. თურქეთის, რუსეთის, ირანის, შეერთებული შტატების, ისრაელისა და ევროკავშირის ქვეყნების ინტერესების შეჯახების გამო, სირია ბოლო ათწლეულების განმავლობაში განიცდიდა სამოქალაქო ომს დიდი სამოქალაქო მსხვერპლით, არ განხორციელებულა გაზსადენის პროექტები და სირიის ეკონომიკამ. მთლიანად განადგურდა. 2013 წელს სირიის ქურთმა მოსახლეობამ აშშ-ს მხარდაჭერილი შექმნა საკუთარი ავტონომია, რომელიც ცნობილია როგორც ჩრდილოეთ და აღმოსავლეთ სირიის ავტონომიური ადმინისტრაცია (AESAS), 100 000 კაციანი არმიით . სირიის ხელისუფლებამ AESAS უკანონოდ მიიჩნია.

გაეროს ადამიანის უფლებათა ოფისის მონაცემებით, 2011 წლიდან 2021 წლამდე კონფლიქტებს  306 000-ზე მეტი მშვიდობიანი მოქალაქე შეეწირა. გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისრის მონაცემებით, 2021 წლის მონაცემებით, დაახლოებით 6,6 მილიონი სირიელი იძულებული გახდა დაეტოვებინა ქვეყანა. მათმა უმრავლესობამ თავშესაფარი იპოვა მეზობელ ქვეყნებში, როგორიცაა თურქეთი (3 მილიონი სირიელი ლტოლვილი), ლიბანი და იორდანია. თურქეთის მიერ  სირიის ოპოზიციის  აქტიური მხარდაჭერის შედეგად, 2024 წლის ბოლოს მან დაიწყო შეიარაღებული გადატრიალება რომელიც მისი გამარჯვებით დასრულდა. პრეზიდენტი ბაშარ ალ-ასადი გაიქცა, ირანის როლი ამ უმნიშვნელოვანეს რეგიონში დაიკარგა. რუსეთის პოლიტიკური თამაში მთლად ნათელი არ არის  - სავსებით შესაძლებელია, რომ საიდუმლო შეთანხმებების მიხედვით, რუსეთმა რაღაცნაირად თავისთვის მისაღებ პირობებზე დაუკავშირა სირიისა და უკრაინის მოვლენები. ორი რუსული სამხედრო ბაზა კვლავ რჩება სირიაში, მაგრამ ბრძოლაში არ მონაწილეობენ . შეიარაღებულმა ოპოზიციამ, რომლის მომავალი ბოლომდე არ არის ნათელი, ძალაუფლება ხელში აიღო. სირიაში ვითარების კონტროლი გადავიდა თურქეთის, შეერთებული შტატების (კომპანიები, რომლებიც ნავთობის მოპოვებითა და გადამუშავებით არიან დაკავებულნი) და ისრაელის ხელში, რომელიც ახორციელებს ინტენსიურ სამხედრო ოპერაციებს სირიაში ბუფერული ზონის შექმნის მიზნით. ბოლო პერიოდში მსხვერპლის, გადაადგილებისა და ეკონომიკური ზარალის რაოდენობა ჯერ კიდევ დასათვლელია, მაგრამ სავარაუდოდ მნიშვნელოვანი იქნება.
დასკვნა: სირიაში მომხდარი ტრაგედიის მიზეზი არის ქვეყნების ჯგუფის ეკონომიკური და სტრატეგიული ინტერესები, მმართველობის შეცდომები და სირიის ყოფილი ხელმძღვანელობის გამოწვევების გადაწყვეტის უუნარობა. შედეგად, სირია დაიშალა და შესაძლოა შეწყვიტოს არსებობა თანამედროვე სახით.

ერაყი. ოპერაცია „უდაბნოს ქარიშხალი“ (Desert Storm ) ჩატარდა 1991 წელს საერთაშორისო კოალიციის მიერ, რომელსაც ხელმძღვანელობდა შეერთებული შტატები ქუვეითის გასათავისუფლებლად. ქუვეითის ერაყის მიერ 1990 წლის აგვისტოში იყო ოკუპირებული. ოპერაციის ძირითადი მიზეზები მოიცავდა ეკონომიკურ ინტერესებს. ერაყი სადამ ჰუსეინის ხელმძღვანელობით შეიჭრა ქუვეითში, დაადანაშაულა ნავთობის უკანონო მოპოვებაში და მოითხოვა ირან-ერაყის ომის დროს დაგროვილი ვალების ჩამოწერა. ამ ნაბიჯმა გამოიწვია საერთაშორისო შეშფოთება სპარსეთის ყურის რეგიონში სტაბილურობისა და ნავთობის მიწოდების უსაფრთხოების გამო. 1991 წელს ქუვეითის განთავისუფლების შემდეგ, ერაყში სამხრეთში შიიტების და ჩრდილოეთში – ქურთების აჯანყებები დაიწყო. ეს გამოსვლები სასტიკად ჩაახშო სადამ ჰუსეინის მთავრობამ. ოპერაცია „უდაბნოს ქარიშხალი“ ჩატარების შედეგად  ერაყის დანაკარგების მასშტაბი დაახლოებით 40 ათასი ადამიანია, მათ შორის სამხედრო ძალები და მშვიდობიანი მოსახლეობა. ომის შედეგად გამოწვეულმა სანქციებმა და ნგრევამ სერიოზული ეკონომიკური და ჰუმანიტარული კრიზისი გამოიწვია.
დასკვნა: ერაყში მომხდარი ტრაგედიის მიზეზი არის ქვეყნების ჯგუფის ეკონომიკური და სტრატეგიული ინტერესები, შეცდომები სახელმწიფო მმართველობაში და ერაყის ყოფილი ხელმძღვანელობის უუნარობა გაუმკლავდეს ამ გამოწვევებს.

ლიბია . მუამარ კადაფი ჩამოაგდეს და მოკლეს 2011 წელს აჯანყების დროს, რომელიც იყო ფართო საპროტესტო აქციებისა და რევოლუციების ნაწილი, რომელიც ცნობილია როგორც „არაბული გაზაფხული“. მიზეზები– ავტორიტარული რეჟიმი , აჯანყებები მეზობელ ქვეყნებში (ტუნისსა და ეგვიპტეში). 2011 წლის მარტში გაერომ მიიღო გადაწყვეტილება მოქალაქეების დასაცავად ძალისმიერი მოქმედების გამოყენების შესახებ.  ნატო საჰაერო იერიში მიიტანა კადაფის სამხედრო ობიექტებზე,  რამაც მნიშვნელოვნად შეასუსტა მისი პოლიტიკური პოზიციები. კადაფის სიკვდილის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი და შემდგომი სახელმწიფო გადატრიალება იყო განცხადებები დოლარის ალტერნატიული ვალუტის შემოღების გეგმის შესახებ რათა შეიზღუდოს აშშ დოლარის და  ევროს მიმოქცევა აფრიკის ქვეყნებში. მან შესთავაზე ოქროს დინარის შექმნა, რომელიც გააძლიერებდა აფრიკის ქვეყნების ეკონომიკური დამოუკიდებლობა და შეასუსტებდა დასავლური ფინანსურს სისტემებზე დამოკიდებულება.

ლიბიაში კადაფის მკვლელობის შემდეგ რამდენიმე სახელმწიფო გადატრიალების  მცდელობა მოხდა . ყველაზე მნიშვნელოვანი გადატრიალებები მოხდა 2014 წელს , როდესაც სხვადასხვა შეიარაღებული ჯგუფები და პოლიტიკური ფრაქციები იბრძოდა ქვეყნის კონტროლისთვის. ამ პერიოდში ქვეყანაში ქაოსი და არასტაბილურობა სუფევდა. ქვეყანაში ერთდროულად რამდენიმე მთავრობა ერთმანეთს კონკურენციას უწევს. კონფლიქტის შედეგად  გარდაიცვალა დაახლოებით 30 000 ადამიანი და გაეროს მონაცემებით, 2014 წლისთვის შიდა დევნილების რაოდენობამ მიაღწია დაახლოებით 400 000 ადამიანს . უსაფრთხოებისა და სტაბილურობის მოსაპოვებლად .ბევრი ლიბიელი ემიგრაციაში წავიდა მეზობელ ქვეყნებში და ევროპაში,  
დასკვნა. მუამარ კადაფის  სიკვდილის და შემდგომში ქვეყნის კოლაფსის მთავარი მიზეზი  იყო  ავანტიურისტული საერთაშორისო ეკონომიკური პოლიტიკა, რომელსაც ის ატარებდა და ნავთობის მნიშვნელოვანი მარაგების არსებობა. თურქეთი, რუსეთი, ეგვიპტე , გაერთიანებული არაბული ემირატები, კატარი და იტალია ცდილობენ დაამყარონ ეკონომიკური და სამოქალაქო წესრიგი ლიბიაში. ასევე  აშშ აქტიურად მონაწილეობენ ლიბიის შიდა საქმეებში – ახორციელებენ ანტიტერორისტულ ოპერაციებსა და უზრუნველყოფენ ჰუმანიტარულ დახმარებას.